عوامل موثر در اسقاط خودرو

عوامل موثر در اسقاط خودروهای فرسوده

عوامل موثر بر از رده خارج کردن خودروهای فرسوده دردیگر کشور ها

بر اساس آمار موجود در حال حاضر، بالغ بر شش میلیون خودرو در کشور وجود دارد. درحدود ۲۶ درصد از این خودروها دارای عمر بیش از بیست سال هستند. در کشورهای پیشرفته به ازای هر صد خودرو وارد شده به ناوگان حمل و نقل، بیش از پنجاه خودرو از این ناوگان خارج می‌شود، در حالی که این رقم در کشور ما با وجود بالا بودن میانگین سن خودروهای فرسوده در حال تردد، بسیار ناچیز است (کمتر از یک خودرو). این امر نه تنها نشان‌دهنده عدم دستیابی ناوگان حمل و نقل کشورمان به شرایط متعادل و پایدار بلکه فاصله بسیار زیاد این ناوگان با شرایط مناسب است. به راستی چرا تاکنون با وجود بحث های گوناگون و سیاستگذاری های اتخاذ شده در سطح دولت در کشورمان، تاکنون اقدام جدی و عملی در این زمینه صورت نپذیرفته است. این مقاله به شناسایی و ارائه عوامل موثر بر از رده خارج نمودن خودروهای فرسوده در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه می پردازد.امید است نتایج ارائه شده در این مقاله، بتواند راهگشای تکمیل و ارائه راهکارهای مناسب جهت منطقی تر و عملی تر نمودن طرح های جوان و پویا سازی ناوگان حمل و نقل در کشور باشد.
پارامترهای مؤثر بر سن اسقاط خودروها
بر اساس مطالعه، سن خروج از ناوگان حمل و نقل در کشورهای صنعتی نشان‌دهنده آن است که عوامل ذیل نقش اصلی و تعیین کننده ای در زمان اسقاط خودروهای فرسوده داشته‌اند. به عبارت دیگر، این عوامل برای شرایط بازار اشباع خودرو و حمل و نقل عمومی کارا بسیار حائز اهمیت می باشند:
۱- بیمه ماشین های اوراقی
۲- کنترل فنی جدی
۳- سطح زندگی مردم
۴- نزدیکی قیمت واقعی خودروی نو و قیمت دست دوم های جوان
۵- مالیات نقل و انتقال خودروها
۶- عوارض شهرداری
۷- یارانه ها
۸- بازیافت خودروهای اسقاطی
۱- بیمه ماشین های اوراقی
بیمه خودروهای فرسوده می تواند نقش بسزایی در اسقاط خودروهای فرسوده داشته باشد. البته در ایران متاسفانه نرخ بیمه خودروها با افزایش طول عمر خودروها کاهش می یابد و این در حالی است که اصولا این نرخ باید با افزایش عمر خودروها افزایش یابد. با توجه به همین امر، نمی توان تحلیل دقیقی از اثرات نرخ بیمه بر گرایش مشتری به خرید خودرو نو به جای خودرو دست دوم در داخل کشور به عمل آورد.در کشورهای اروپایی، افزایش نرخ بیمه با افزایش سن خودرو بسیار چشمگیر است، به گونه‌ای که پس از یک دوره معین، تعویض خودرو فرسوده با یک خودرو نو برای صاحب آن به صرفه تر است.علاوه بر حق بیمه‌ای که دارندگان خودرو ملزم به پرداخت آن هستند و در فوق ذکر شد، شرکت های بیمه در بعضی کشورهای اروپایی و در بعضی مقاطع زمانی ملزم به ارائه تسهیلات جهت اوراق خودروهای فرسوده می باشند. به این ترتیب که در ازای بیمه های سنگینی که با افزایش عمر خودروها دریافت می‌نمایند، موظفند به هنگام اوراق کردن خودرو، هزینه‌ای برای کمک به صاحب خودرو جهت جایگزین کردن خودرو نو پرداخت نمایند. میزان این وجه پرداختی از سوی بیمه، فاکتور بسیار مهمی در تعیین طول عمر خودرو می باشد.
۲- کنترل فنی جدی
تجربه نشان داده است که کنترل فنی جدی در اکثر کشورهای دنیا موجب افزایش سن اسقاط خودرو می‌شود. نرخ تحول سن متوسط اوراق شدن در بعضی کشورهای پیشرفته دنیا در زیر آمده است. خاطر نشان می‌شود که این نرخ تحت تاثیر عوامل دیگری نیز بوده است که البته مهم ترین آن همان کنترل های فنی می باشد.آلمان : متوسط سن اوراق شدن از ۳/۹ سال در ۱۹۷۱ به ۶/۱۱ سال در سال ۱۹۹۴ ارتقا یافته است.سوئد : امروزه متوسط سن اوراق در این کشور برابر با ۲/۱۵ سال است در حالی‌ که این میزان در سال ۱۹۸۱ برابر با ۷/۱۳ بوده است. افزایش سن مذکور در عین حال مدیون کنترل جدی فنی و میزان مالیات بر خرید بالایی است که مصرف کنندگان را تشویق می کند تا در حد امکان به مدت طولانی‌تری به جای اوراق خودرو به تعمیر آن متوسل شوند.ایالات متحده : سن اسقاط خودرو از ۷/۱۰ سال در ۱۹۸۰ به ۱۲ سال در ۱۹۹۴ افزایش یافته است.ژاپن : با توجه به دقت و هزینه بالای کنترل فنی و آهنگ تجدید مدل ها ، سن مذکور با میزان ۶/۹ سال در ۱۹۹۴ کمترین مقدار را در بین کشورهای دارای آمار به خود اختصاص داده است.تعداد دفعاتی که یک خودرو تحت کنترل فنی قرار می گیرد با توجه به سن خودرو متغیر است و با افزایش سن این خودروها افزایش می یابد. این کنترل‌ها هزینه های سنگینی بر دوش دارندگان خودرو تحمیل می‌کنند که پس از مدتی با افزایش تعداد دفعاتی که خودرو باید کنترل شود، هزینه های ناشی از این معاینات بر هزینه های بیمه و عوارض شهرداری افزوده می‌شود و برای نگهداری خودرو فرسوده صرفه اقتصادی ندارد.
۳- سطح زندگی مردم
اصولا هرچه سطح زندگی در یک جامعه بالاتر باشد، سن اسقاط در بین خودروهای آن کشور پایین تر می آید. این مساله بخوبی در کشورهای اروپای جنوبی نظیر ایتالیا ، اسپانیا و یونان که نسبت به کشورهای اروپای مرکزی و غربی از سطح زندگی پایین تری برخوردارند، مشاهده می‌شود. البته به نظر می‌رسد نوسانات و تحولات اقتصادی، تاثیرتعیین‌کننده‌ای بر سن اسقاط خودروها نمی گذارد.
۴ – نزدیکی قیمت واقعی خودروی نو و قیمت دست دوم های جوان
تفاوت اندک قیمت خودروهای دست دوم جوان و خودروهای نو از تعویض خودرو دست دوم با یک دست دوم دیگر تا حدود زیادی جلوگیری کرده موجب ایجاد گرایش در بین مشتریان در جهت جایگزینی آن با یک خودرو نو می‌شود.باید متذکر شد که در بعضی از کشورها خرید و فروش خودروهای دست دوم، با طول عمر معین، طبق قوانین معینی که از قبل اعلام می‌شود ممنوع می‌گردد. این امر خود یکی از مهم ترین اهرم های هدایت مشتری به سمت خرید خودرو نو می باشد.
۵ – مالیات بر خرید خودرو نو
این مالیات ها اثر خود را به صورت کاهش تمایل مشتری به خرید خودرو نو نشان می دهند و موجب بالا رفتن سن اسقاط خودرو می‌شود. مثال بارز این نمونه را می‌توان در کشورهای اسکاندیناوی ملاحظه کرد که با مالیات های سنگین بر خرید خودروهای نو روبه رو هستند. باید توجه کرد که این کشورها از درآمد سرانه بالایی برخوردارند و این خود از شدت اثر این امر بر سن اسقاط خودرو می کاهد ولی با این حال می توان ملاحظه کرد که حتی در این کشورها نیز این پارامتر اثر خود را به صورت افزایش سن اسقاط خودروها نشان داده است.
۶ – عوارض شهرداری و مالیات بر دارایی خودرو 
این عوارض در اکثر کشورها به صورت مالیات هایی که با توجه به میزان انتشار آلاینده ها و پارامترهای شهری دیگر از قبیل کلاس خودرو، مدل و سن آن و در بعضی موارد حتی میزان مصرف سوخت تعریف شده، دریافت می شوند. اختصاص عوارض متناسب و معقول نقشی بسزا در ایجاد گرایش به سمت استفاده از خودروهای پاک تر ایفا می نماید. این عوارض سهم مهمی از هزینه های جاری خودروها را در کشورهای پیشرفته به خود اختصاص
می دهد.
۷ یارانه ها
اگرچه میزان تاثیر یارانه ها سؤال برانگیز است، یارانه ها اهرم های استانداردی هستند که توسط سیاستمداران جهت تشویق رفتارهای معینی استفاده می شود. تحقیقات جدیدی اثر یارانه های خارج کردن خودروهای فرانسوی را از چرخه مصرف آنالیز کرده است که در آن برای خارج کردن اسقاط هر خودرو فرسوده و جایگزینی آن با یک خودرو نو ۵۰۰۰ فرانک پرداخته می شود. هدف از این عمل، افزایش خرید اتومبیل و در نتیجه افزایش استخدام در صنعت خودرو بود. مطالعات نشان داد که در حالی که این اعتبار، فرانسویان را برای اسقاط خودرو های فرسوده خود تشویق کرد و موجب افزایش فروش شد، اثر آن مقطعی بود.
– در سال ۱۹۹۳ که برای اولین بار این قانون تصویب شد، فروش اتومبیل به میزان ۸ درصد افزایش یافت.
– با وجود این فروش در سال ۱۹۹۵ به مقدار ۲ درصد کمتر از مقدار آن در زمان قبل از تصویب اعطای یارانه ها بود.
– در سال ۱۹۹۶ یارانه های مشابه دیگری بکار گرفته شد که سطح فروش را به مقدار آن در سال ۱۹۹۳ بازگرداند ولی این مقدار دوباره در سال ۱۹۹۷ به سطح آن در سال ۱۹۹۵ بازگشت.
شواهد دال بر این نکته اند که امروزه میزان فروش اتومبیل یک درصد کمتر از مقدار آن در زمانی است که طرح تخصیص یارانه بکار گرفته شد. این مطالعات نشان می دهد که بکارگیری یارانه، تنها اثرات مثبت موقت از خود نشان می دهد. نمونه دیگر، بکارگیری یارانه جهت نوسازی ناوگان حمل و نقل، کشور هنگ کنگ می باشد. در این کشور این یارانه تحت شرایط معین به صاحبان خودروهای با عمر بیشتر از ده سال که اقدام به جایگزینی خودروهای فرسوده خود با خودرو نو می کنند، تعلق می گیرد. این اعتبار از محل مالیات های ثبت خودرو جدید بنام آن پرداخت می شود و مقداری معادل ۲۰ درصد از مالیات ثبت خودرو جدید را شامل می‌شود که با توجه به میزان قابل توجه این مالیات ها در این کشور بسیار بالا است مقدار آن حدودا برابر با ۱۰ درصد از قیمت خودرو است.
۸ بازیافت خودروهای اسقاطی 
در کشورهای پیشرفته، همه ساله تعداد قابل توجهی خودرو اسقاط می‌شود که بدنه و موتورهای آنها معمولا از فولاد ساخته شده اند. این فولاد که از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است، قابل بازیافت بوده، می‌تواند مجددا مورد استفاده قرار گیرد. تنها در سال ۲۰۰۰ در کشور آمریکا، صنایع بازیافت فولاد یک سوم فولاد مصرفی این کشور را تامین کردند.حدودا ۶۶ درصد از وزن خودروهای سواری را فولاد و آهن تشکیل می دهد. ۲۵ درصد فولادی که در بدنه خودرو به کار می رود از محل بازیافت فولاد تامین می‌شود. از فولاد دست دوم به این دلیل استفاده می شود که در این فولاد مواد مورد استفاده جهت تولید فولاد جدید به میزان کافی وجود دارد.
نتیجه گیری
در نهایت با توجه به آنچه در فوق آمد، باید یادآور شد که عواملی که بر اسقاط خودرو کمک می کنند به طور مستقل نتایج مثبتی از خود نشان نخواهند داد. تمامی این فاکتورها، اثر افزایشی بر یکدیگر داشته و با توجه به شرایط حاکم بر هر کشور و اهدافی که از اسقاط خودرو در نظر است، اعم از بهبود وضعیت انتشار آلاینده ها یا پویا سازی صنعت اتومبیل، تنظیم می‌شوند. جدای از تمام مواردی که ذکر شد، نباید از اثرات کوتاه مدت بعضی راهکارهای مقطعی که اثرات جالب توجهی دارند، مانند اختصاص یارانه ها غافل ماند.